Trộ cá

Gọi ông là ông Hoe Khoan bởi ông bà sinh con gái đầu lòng tên Thanh. Bạn ý nhỏ người, quanh năm chỉ mỗi vài chiếc áo phin xanh. Tôi chẳng thấy bạn ấy cười, mặt cứ buồn buồn. Có lẽ ông bà Hoe Khoan, bố mẹ bạn ấy không vào hợp tác nên bạn ý ít hoà nhập.

Ông làm trộ cá là kỳ công, ấn tượng! Ông chặt hạ hàng trăm cây tre, lấy nguyên cây bắc chắn ngang hói, rồi chẻ tre đan đó, đan lạnh. Ông tỉ mẩn chuốt hàng trăm bộ nan tre tròn, đều tăm tắp, đan mấy chục chiếc đó, loại đó ống loại đó khu lao.

Ông đan mấy trăm tấm lạnh thưng trộ, với không biết cơ man nào công sức, thời gian của ông. Cha con ông lầm lũi, ngày nắng, cả ngày mưa. 

Và với ông, trộ như một thứ đam mê cuốn hút!

Trộ của ông đặt ba tầng đó, khó nhất là khi được cá ở tầng dưới sâu. Rồi mưa. Mưa tháng 8 âm lịch. Mưa ngày, mưa đêm, mưa như trút. Người ta ngồi trong nhà, còn cha con ông đội mưa thưng trộ, chờ cá.

Cá xuống, cá lên, cá leo*, cá gáy*, đủ loại họ hàng nhà cá. Cá vào đó, ông trằn mình xuống dòng nước cuồn cuộn, kéo đó lên.

Một, rồi hai, rồi năm bảy, mười, mười mấy con cá gáy, toàn cá sông lên. Con bằng quạt mo, con to hơn thế. Ông xỏ lạt, treo đòn, cho vợ con gánh từ trộ về nhà... chừng 3 hay 4 cây số.

Tôi đứng cạnh nong cá nhà ông, con nào con nấy thở hí hóp, bụng đầy trứng, vây, đuôi vàng choé... mua được cá mang về mà không khỏi nghĩ về nỗi gian truân, thậm chí nguy hiểm đối với cha con ông khi lũ lụt tràn về.

Đã nửa thế kỷ, mãi chiều qua tôi mới trở lại với nơi từng là trộ cá nhà ông Hoe Khoan. Nhìn dòng nước mùa cạn, nhìn bờ tre... nhớ về ông làm trộ. Ông đã khuất núi, nhưng ai đã từng đánh cá quê tôi hẳn đều nhớ trộ ông Hoe Khoan.

Giải nghĩa tiếng Nghệ

• Trộ: công trình bằng tre, nứa chắn ngang con sông nhỏ để đánh, bắt cá.
• Đó: dụng cụ đánh bắt cá, đan từ tre, hình trụ, miệng rộng chừng 50 cm đến 60 cm, dài chừng 1,6 m.
• Lạnh: tấm nan tre chắn cá
• Cá leo: cá nheo
• Cá gáy: cá chép