Từ điển tiếng Bình Định cho bạn đọc ngoài tỉnh

Những thổ ngữ tiêu biểu nhất trong tiếng Bình Định

• Ảnh mơi: Sáng mai, sàng ngày mai. 

• Bãi tạt rảnh: dẹp đi cho rồi.

• Báng họng: cổ họng

• Beng: so sánh, bì.

• Bườm: Buồm

• Cái: tất cả, thảy đều.

• Cành nanh hay cành hanh: đành hanh

• Cầm đũa: Tức là mời ăn.

• Cha chả: cùng nghĩa với thán từ "chà "- đặt trước câu nói để biểu lộ sự ngạc nhiên, bực tức, hay tán thưởng.

• Chẹ: còn gọi là chớ ẹ, như tiếng "mà" đặt ở cuối câu để biểu thị ý cầu xin, năn nỉ, hay khẳng định, giải thích, với tính thuyết phục người đối thoại.

• Chộp rộp: Chộn rộn

• Chớp ảnh: Có nơi gọi chốp ảnh, chộp ảnh, tức là chụp ảnh.

• Chui cha: Biểu lộ sự ngạc nhiên, trầm trồ, than thở, giải bày…

• Chưng hửng: Nói năng vô duyên, lảng nhách, không ăn nhập vào đâu cả.

• Dẫy na: Vậy hả

• Dẫy nghen: Vậy nhé

• Dẫy á: Vậy đó.

• Dẹ: gớm, ghê; tỏ ý chê bai, không đồng tình.

• Dện: nện, tác động mạnh từ trên xuống.

• Dến: đánh với tác động ngang như bạt tai

• Dí, thá, dớn dọ, dọ: Dí là khẩu lệnh cho bò đi lệch về bên phải, thá là bên trái, dớn dọ đi chậm chuẩn bị dừng, dọ đứng hẳn lại, không đi nữa.

• Dìa: Về

• Dọi: Chỉ hiện tượng dậy sóng ở biển khơi, khi có Ông xuất hiện

• Dữ ngư: rắn mặt, lờn mặt.

• Đứng: Chỉ cho người được suy tôn vì có công lao, sự nghiệp hay phẩm cách cao quý đáng trọng.

• Ẻ mà: Nhưng mà

• Giã: Tiếng Bình Định chỉ cho làng đánh cá ở ven biển

• Hé: luôn luôn đứng sau câu để vừa hỏi vừa khẳng định: Mạnh giỏi hé? hoặc để khen ngợi, trầm trồ: Đẹp quá hé!.

• Hử: ngửi, hít vào bằng mũi

• Hữ: Như hả, đặt cuối câu nghi vấn

• Í chui: tiếng tán thán, thốt ra vì đau đớn không chịu đựng được, khi bị một lực tác động mạnh vào cơ thể.

• Lèo: dây cột buồm.

• Lúa co: tên của một loại lúa có hạt gạo đỏ. 

• Lừa: Lùa

• Mược: Mặc, để tùy ý, không thèm nói đến, hoặc không biết gì đến.

• Na: tương đương với từ "sao", biểu thị ý nhấn mạnh mức độ làm ngạc nhiên.

• Nghe: tiếng đệm sau một câu, như từ "nhé".

• Óng: xa quá, vượt quá mục tiêu.

• Ờ hé: Vậy à

• Quá: Như.

• Quã: Ủa

• Quải: Cúng giỗ

• Quãy: Ngoài đó, ngoài ấy. 

• Quấnh, quýnh: Đánh

• Quớ: Bớ

• Quợ quợ: chiếu lệ, lấy lệ.

• Rội: thêm vào, châm thêm.

• Soi: nương, bãi đất cao ven sông, chuyên trồng hoa màu như đậu, bắp, mè, hoặc trồng dâu nuôi tằm.

• Sướng mạ: Dải đất có gieo mạ.

• Thàn: Hiền khô

• Thắt thể: Như thể

• Thộn: Ngây ngô, đần độn

• Thưng thưng: Nhanh và êm ả.

Từ điển phương ngữ Bình Định phổ biến nhất

Như tiếng Hà Tĩnh, tiếng Bình Định cũng có vô số phương ngữ "đặc biệt" khiến người ngoài tỉnh nghe chỉ biết "ngẩn ngơ". Dưới đây là một số từ như thế.
 

• Ghè: Chum, vại, lu, cỡ nhỏ và bằng sành.

• Té ra: Thì ra, hóa ra.

• Vát: Xiên, lệch sang một bên

• Bậu: Em, nàng, mình. Thường dùng gọi vợ hay người yêu.

• Chàng ràng: Tình trạng ham muốn cả hai, không dứt khoát bên nào.

• Chầu rày: Lúc này, hồi này, khoảng thời gian này

• Cỏn, Thẵng: Con ấy, con vợ mày; Thằng ấy, thằng chồng mày

• Đặng: Được, đạt tới

• Gởi: Gửi (xem thêm gởi hay gửi, từ này tương tự tiếng miền Tây)

• Hén: Phải không, nhỉ?

• Hông, Hổng: Không

• Hun: Hôn (giống tiếng Nghệ Tĩnh)

• Mau: Nhanh, lanh.

• Qua: Tôi, ta, tao

• Ráng: Cố, gắng sức như "ráng lên"

• Trển: Trên đó, trên ấy.

• Phỉnh: Giỡn, lừa, gạt

• Lủm: Ăn 

• Dẫy na: Vậy à, thế à, thế hả, vậy hả, vậy sao,…

• Ở quảy = Ở quải (ở ngoài đó)

• Màu đà: Màu nâu

• Cái bót: Cái bàn chải (đánh răng/ giặt đồ)

• Bà Nàng: Mặt trăng

• Kho lạt: Nấu canh

• Ăn lạt: Ăn chay

• Đậu non: Tàu hũ nước đường, tào phớ

• Chả ram: Chả giò, nem rán

• Nẫu: (có nghĩa là) người ta. 

• Cái thẩu: cái hũ, cái bình

• Đường dầu: đường nhựa (đường trải nhựa, đường lớn, đường lộ)
   

Mẹo nói tiếng Bình Định chuẩn

Ở bài viết, tiếng Nghệ tương đồng với tiếng các miền khác như thế nào chúng tôi có đề cập rằng có nhiều tiếng 2 vùng này giống nhau. Tuy vậy, về phương ngữ mỗi vùng miền có một cách nói hoàn toàn khác nhau. Ở Bình Định, do bản chất của giọng nói ít để ý đến cách phát âm, nên thường nói sai các vần dưới đây.
 

• Vần ÔI phát âm thành ÂU: Các tiếng như "Cầu Đôi, thôi rồi, con đồi mồi…" phát âm thành "Cầu Đâu, thâu rầu, con đầu mầu"….

• Vần OA, OE phát âm thành A, E và nếu có phụ âm mở đầu là Kh, phát âm thành Ph. Ví dụ "khoa trương, khoe khoang, khỏe khoắn…" phát âm thành "pha trương, phe phang, phẻ phắn…".

• Vần OM và ƠM phát âm thành ÔM. Ví dụ "lom khom, tối om, ăn cơm, sáng sớm…” thì tiếng Bình Định nói thành "lôm khôm, tấu ôm, ăn côm, sáng sốm…".

• Vần ƯƠI phát âm thành Ư. Ví dụ "người ta, đười ươi, cười tươi, cây bưởi…" sẽ nói thành "ngừ ta, đừ ư, cừ tư, cây bử…".

• Vần ÊP phát âm thành IP. Ví dụ "bếp lửa, rượu nếp, xếp đặt" sẽ nói thành "bíp lửa, rượu níp, xíp đặt".

• Tiếng ƠI được thêm QU ở phía trước. Ví dụ "trời ơi! Làng xóm ơi! Em ơi!… sẽ nói thành "Trời quơi! Làng xốm quơi! Em quơi!…".

• Phụ âm khởi đầu bằng V và D phát âm thành G. Ví dụ "cho em theo với" thành "cho em theo giới".

• "Ông ngoại" nói thành "ông quại", "ngoài kia" thành "quài kia".

• Vần A phát âm thành EA kéo dài: Ví dụ "ông ba, bà má"  sẽ thành "ông bea, bèa méa".

• Vần ĂN phát âm gần giống như EN: Ví dụ "ăn cơm" mới nghe như "en côm".

• Vần ẢY phát âm na ná tiếng Ẻ: Ví dụ "chiều thứ bảy"  nghe như "chiều thứ bẻ".

• Phát âm không phân biệt hai phụ âm khởi đầu D và GI: Như trường hợp dữ hay giữ, dì hay gì...

• Phát âm không phân biệt hai phụ âm cuối C và T: Như trường hợp mặc khác hay mặt khác, vác hay vát...

• Phát âm không phân biệt được, khi đứng trước phụ âm cuối CH và T, có nguyên âm Ê đi kèm: Như hếch hay hết

• Phát âm không phân biệt hai phụ âm cuối N và NG, N và NH: Như đan lát - đang lúc, lên đồng - lênh đênh, hên xui - hênh hếch...

• Phát âm lẫn lộn IU với IÊU; UI với UÔI: Như đìu hiu - điều hòa, mắt đui - cái đuôi
   

Một số câu nói tiếng địa phương Bình Định phổ biến nhất

Dưới đây là một số cách để bạn đọc ngoại tỉnh học nói tiếng Bình Định mà chuyên mục Tin từ xứ Nghệ tổng hợp lại.
 

• Em ơi! Chật thì ngầu sít dô anh nè: Em ơi ! Chật thì ngồi gần vào anh nè!

• Chớ chơi gì kỳ zãy bay: Chơi gì kỳ thế mấy bạn

• Nghe thấy mắc cừ zữ ông nậu: Nghe thấy mắc cười ghê á bạn

• Ông đững có la to dùm tui: Ông đừng có la to giúp tui

• Ở quơ em thích ăn sâu lắm: Ở quê em thích ăn xôi lắm

• Mày có đem su không cho cộng đi: Mày có đem dây thun cột tóc không cho cộng đi

• Lâu rầu hông gặp, ông có phẻ hông: Lâu rồi không gặp, ông có khỏe không

• Dậy mâu coi bay, trỡ giờ coi bình minh rầu kìa mà ngủ miết, thiệt là: Dậy nhanh đi bay, trễ giờ ngắm bình minh rồi kìa mà ngủ miết, thật là!

• Ê mưa rầu kìa, ghé đục mưa đi. Đở chúc nữa hết rầu đi: Ê mưa rồi kìa, ghé trú mưa đi. Để xíu nữa hết rồi đi

• Xửng mưa rầu kìa, mừng gơ mừng gơ: Hết mưa rồi kìa, mừng ghê mừng ghê

• Cho thim đồ ăn chớ dì có chút éc dãy bay: Cho thêm đồ ăn chớ gì có chút xíu vậy mấy đứa

• Nè, đồ ăn nè, dộng cho đã đi. Nó ngon bá cháy bồ chét luôn: Đồ ăn nè, ăn cho đã đi . Nó ngon ghê luôn

• Cái bíp ở đau zãy chỉ tao zới: Cái bếp ở đâu vậy, chỉ tao với

• Tao biết rầu ! Nhà nó múc ở trỏng lựng: Tao biết rồi! Nhà nó ở xa tít trong kia

• Cây ẩu trái gì mà bự bằng cổ chưng tao luôn: Cây ổi trái gì mà to bằng cổ chân tao luôn

• Lậu bộ muốn rụng cái chưng: Đi bộ muốn rã rời cái chân

• Lâu rầu mới gặp chưng dài gơ bay: Lâu rồi mới gặp, chân nay dài ghê ta

• Cô ơi, bán con cái bì bự bự đở con đựng đồ đi: Cô ơi, bán con cái bịch to để con bỏ đồ đi

• Ở quơ tao có rựu ngon lắm, uống dô là mơ luôn nhan mày: Ở quê tui có rượu ngon lắm, uống vô là mê luôn nha bạn

• Hỏi khó zãy ai biết trả lời bà nậu: Hỏi khó vậy ai biết trả lời bà nội

• Nói chiện dứ ngừ ta, mà ngừ ta khen dọng Bình Định dỡ thương vài, tui ngại dì đâu luôn á: Nói chuyện với người ta, mà người ta khen giọng Bình Định dễ thương hoài, tui ngại lắm luôn á.

• Mày mà hổng đi Quy Nhơn với tao thì coi chừng tao nhen mày: Mày mà không đi Quy Nhơn với tao thì coi chừng tao đó.

Theo bạn, tiếng Bình Định hay tiếng Nghệ Tĩnh khó nghe khó hiểu hơn? Nếu bạn có thắc mắc nào khác về phương ngữ các vùng miền nước ta hãy nhắn tin qua Facebook tiếng Nghệ để được giải đáp nhanh nhất nhé!

Tổng hợp bởi www.nghengu.vn