100 câu thành ngữ địa phương Hà Tĩnh Nghệ An (bài 3)

I. Những câu thành ngữ địa phương Hà Tĩnh phổ biến nhất

Ở bài viết trước, Nghệ ngữ đã sưu tầm 100 câu thành ngữ Nghệ An Hà Tĩnh hay nhất, tiếp nối bài viết đó Nghệ ngữ tiếp tục giới thiệu những câu thành ngữ viết bằng tiếng Nghệ quê ta như sau.

201. Mồm ra sau lộ tai

Miệng ra sau tai. Ý nói những người miệng rộng, nói nhiều.

202. Ai cầm c... cho ai đấy

Ai cầm c... cho ai đái. 

203. To trôốc mà dại

To đầu mà dại.

204. Trục cúi to hơn trặp vả

Đầu gối to hơn đùi.

205. Ngủ như chó cúc no sựa

Ngủ như chó con no nữa. Ý nói ngủ rất ngon.

206. Một đứa cháu bằng sáu đứa kẻ cướp

Ý nói cháu chắt thường hay phá phách.

207. Nắng chòi nghẹc mưa toét trời

Nghẹc: là một phần phía dưới nền nhà bằng gỗ ngày xưa. Ý nói câu này nắng rất to, mưa rất lớn.

208. Sôống cho có đức thì khôông có sức mà ăn

Sống cho có đức thì thừa sức mà ăn. Ý dặn dò chúng ta cần sống có đạo đức.

209. Ngủ ngay quen mắt ăn trắt quen mồm

Ngủ ngày quen mắt, ăn trắt quen miệng. Ăn trắt là một thói quen của người Nghệ xưa, họ thường rang hạt lúa nếp và ngồi ăn như ăn hạt hướng dương, hạt bầu bí thời nay.

210. Nói đồông quang sang đôồng rậm

Nói đồng quang, sang đồng rậm.

211. Con dại cái mang

Ý nói con cái dại dột thì cha mẹ mang tiếng.

212. Biết có sốông đến mai mà để cổ khoai đến mốt

Biết có sống đến mai mà để củ khoai đến mốt.

213. Có lả mới có khói

Có lửa mới có khói.

214. May hơn khôn, to l... hơn đẹp mặt

May hơn khôn, to l... hơn đẹp mặt.

215. L... xấu dấu cho l...

...
216. Mần đị chín phương để một phương lấy nhôông

Làm đĩ chín phương để một phương lấy chồng.

217. Kít bại chó bầy

Cứt bãi chó cả bầy

218. Con khóoc mẹ mới cho bú

Con khóc mẹ mới cho bú sữa

219. Trêu chó chó liếm mặt

Ý nói trêu đùa, chọc tức người khác sẽ bị trừng trị.

220. Ai biết ngá mà khái

Ai biết ngứa mà gãi.
 

II. Những câu thành ngữ Hà Tĩnh thường gặp trong cuộc sống

Người Nghệ xưa thường dùng thành ngữ, tục ngữ, ca dao tiếng Nghệ để răn dạy cháu con. Đó là những câu nói giản dị nhưng ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu xa. Dưới đây là một số thành ngữ địa phương Hà Tĩnh thường gặp trong cuộc sống.

221. Mồm ra sau lộ tai

Miệng ra sau lỗ tai. Ý nói những người nói nhiều.

222. Hàng to đẹp mặt hàng vặt lắm lời

...
223. Ăn chắc mặc bền

...
224. Vơ đụa cả nắm

Vơ đũa cả nắm.

225. Cháu bà nội tội bà ngoại

Người Nghệ quan niệm cháu sinh ra thuộc về họ nội, nhưng công chăm cháu thì luôn phiền bà ngoại nhiều hơn.

226. Xay ló thì khỏi bồông em

Xay lúa thì khỏi bế em. Ý nói làm việc này thì thôi việc kia.

227. Nói đàng quàng nẻo

Nói một đàng, quàng một nẻo. Ý nói những người nói và làm trái ngược nhau.

228. Thôi chay thầy đi đất

...
229. Hắn dại có ôông vải hắn khun

Hắn dại có ông vải hắn khôn.

230. Sẹech như chó liếm khu

Sạch như chó liếm mông. 

231. Cờ đến tay ai ngài ấy phất

Cờ đến tay ai người đó phất. 

232. Mèo què phải trận chó đòi

Nghĩa bóng nói tương tự câu "họa vô đơn chí".

233. Chó cắm áo rách

Chó cắn áo rách. Trong tiếng Nghệ, "cắm" là "cắn".

234. Nhùng nhằng như dao cắt thịt bụng

...
235. Láu táu như cháu kẻ cướp

...
236. Nuộc lạt bát cơm

...
237. Nác lụt lút cả làng

Nước lụt lút cả làng. 

238. No bụng đói con mắt

...
239. Lật đật đất đè

...
240. Lènh thì mần gáo bể mần môi

Lành làm gáo, bể là muôi. Trong tiếng Nghệ "lành" = "lènh", "môi" = "muôi".

241. Trật mấu cà chua

...
242. Ngài tám lạng kẻ nửa cân

Người tám lạng kẻ nửa cân. Trong tiếng Nghệ "ngài" = "người".

243. Nhôông ghét thì ra mụ gia ghét thì vô

Chồng ghét thì ra, mẹ chồng ghét thì vào. Một cách dạy con gái khi đi lấy chồng, nếu chồng không thương thì có thể bỏ nhau, nhưng mẹ chồng ghét thì cứ sống bình thường. 

244. Loay xoay như cộ xay gạy cốt

Loay hoay như cỗ xay gãy cốt.

245. Chợ chưa họp kẻ cắp đạ đến

Chợ chưa họp kẻ cắp đã đến.

246. Bỏ giỗ mắng họ

...
247. Máu loãng hơn nác lạnh

Máu loãng hơn nước lạnh. Ý câu này tương tự câu "một giọt máu đào hơn ao nước lã".

248. Chàng làng chèo chẹt nỏ mần chi ai. Cu cu rúc rích nuôi trai troong nhà

Chàng làng chèo chẹt chẳng làm gì ai. Bồ câu rúc rúc nuôi trai trong nhà. Chàng làng là một loại chim kêu rất to, rất nhiều, bồ câu thì chỉ rù rì nhỏ nhẹ. Ý câu này nói rằng những người hay nói bụng không có gì, những người thầm lậm thì đấm chết voi.

249. Biết thì thưa thốt khôông biết thì dựa cột mà nghe

Biết thì thưa thốt không biết thì dựa cột mà nghe.

250. Dốt hay nói trự

Dốt hay nói chữ. 
 

III. Sưu tầm những câu thành ngữ địa phương Hà Tĩnh Nghệ An viết bằng tiếng Nghệ

Điều đặc biệt của những câu thành ngữ địa phương Nghệ Tĩnh là viết hoàn toàn bằng tiếng Nghệ. Chính vì thế nếu bạn đọc ngoài tỉnh khi nghe, bắt gặp những từ này sẽ vô cùng khó hiểu. Nghệ ngữ luôn cố gắng ghi chú bằng tiếng phổ thông, đồng thời giải nghĩa một số câu. Tuy nhiên sẽ còn nhiều thiếu sót mong nhận thêm góp ý từ bạn đọc nhé.

251. To môông rộông háng đáng trự tiền

To mông rộng háng đáng đồng tiền. Một quan niệm lấy vợ ngày xưa nên chọn phụ nữ to mông rộng háng để dễ sinh đẻ.

252. Của l... nhắc của c... l... quên

...

253. Họoc thì dốt chộ l... tốt thì muốn

Học thì đốt thấy l... tốt thì muốn. 

254. Mần thì dục dặc chộ c... thì mờng

Làm thì dục dặc thấy c... thì mừng. Trong tiếng Nghệ "mần" = "làm", "chộ" = "thấy", "mờng" = "mừng".

255. Chưa đập được ngài mặt đỏ như vang. Đập được ngài rồi mặt vàng như nghệ

Chưa đánh được người thì mặt đỏ như vang. Đánh được người rồi mặt vàng như nghệ.

256. Chạch chê lươn lắm nhớt

Chạch và lươn đều sống dưới bùn, đều lắm nhầy nhớt. Ý câu này nói rằng "tiên trách kỷ", hãy xem mình trước khi trách người khác.

257. Ra đàng hỏi tra về nhà hỏi trẻ

Ra đường hỏi người già, về nhà hỏi trẻ em. Ra đường hỏi người già vì họ hiểu biết nhiều, kinh nghiệm nhiều hơn. Về nhà hỏi trẻ em vì trẻ em luôn thật thà, có gì nói thế.

258. Bắt chí cho mụ gia chộ đa đa trên rú

Bắt chấy cho mẹ chồng thấy đa đa trên rừng.

259. Măng quá tre đè khôông lại

Măng quá tre đè không lại.

260. Một ngay giổ cha ba ngay húp nác

Một ngày giỗ cha ba ngày húp nước.

261. Chin chưa vô ngọ mỏ đạ vô nhà

Chân chưa vào ngõ mỏ đã vào nhà.

262. Bé khôông dạy lớn bẻ gạy ngành

Bé không dạy lớn bẻ gãy ngành. 

263. Chó cậy nhà ga cậy truồng

Chó cậy nhà, gà cậy chuồng. Trong tiếng Nghệ "con ga" = "con gà", "truồng" = "chuồng".

264. Cha bán củi con chết rét

Cha bán củi con chết rét.

265. Dai như đĩa đói

Con đỉa khi bám vào cơ thể hút máu thường rất dai, khó gỡ ra. Kinh nghiệm của người Nghệ là lấy vôi bôi lên để gỡ nên có thêm câu "dãy nảy như đĩa phải vôi".

266. Tóc dài ngài đẹp

Tóc dài người đẹp. Một quan niệm xưa phụ nữ phải để tóc dài mới đẹp.

267. Dai như c... tru loọc nồi bù

Dai như c... trâu luộc nồi bù.

268. Khun mô đến trẻ khỏe mô đến tra

Khôn đâu đến trẻ, khỏe đâu đến già.

269. Đẹp phô ra xấu xa đậy lại

Đẹp đẽ phô xa, xấu xa đậy lại.

270. Thịt thúi hơn mói bùi

Thịt thối hơn muối bùi.

271. Tru bạc đi mô mất mùa đó

Trâu bạc đi đâu mất mùa đó.

272. Muốn ăn lăn vô bếp

Muốn ăn lăn vào bếp.

273. Gắp lả bỏ tay ngài

Gắp lửa bỏ tay người. Ý nói kẻ hay vu oan, giá họa người khác.

274. Khun ba năm dại một giờ

Khôn ba năm dại một giờ.

275. Muốn ăn gắp bỏ cho ngài

Muốn ăn gắp bỏ cho người. 

276. Khun nhà dại chợ

Khôn nhà dại chợ. 

277. Cơm đàng cháo chợ ai lợ ăn nấy ăn

Cơm đường cháo chợ ai lỡ ăn cứ ăn. 

278. Lủi như chạch

Lủi như chạch.

279. Dạ trước mặt trật c... sau lưng

Dạ trước mặt trật c... sau lưng.

IV. 20 câu thành ngữ tiếng Nghệ thú vị nhất

Thành ngữ địa phương Hà Tĩnh Nghệ An vô cùng phong phú, ở đó là những quan sát, chiêm nghiệm thú vị của cha ông thời trước. Qua những thành ngữ này con cháu đời sau không chỉ nhận lại những bài học hay mà còn hiểu hơn về cuộc đời, lối sống của thế hệ cha ông mình.

280. Lơ ngơ như bò đội nón

Lơ ngơ nhu bò đội nón.

281. Lắc ngắc như c... cố tra

Lắc ngắc như c... người già.

282. Gây đâm khôông bằng dằm xóc

Gai đâm không bằng dằm xóc. 

283. Thúi như kít ga sáp

Thối như cứt gà sáp. 

284. Chó ngáp phải ròi

Chó ngáp phải ruồi. 

285. Cháy nhà ra mặt chuột

Cháy nhà ra mặt chuột. 

286. Chặt khôông đít nấu nít nồi

Chặt không đứng nấu nứt nồi.  Trong tiếng Nghệ "đít" = "đứt", "nứt" = "nít".

287. Lạc đàng bắt đuôi chó lạc ngọ bắt đuôi tru

Lạc đường bắt đuôi chó, lạc ngõ bắt đuôi trâu.

288. Con dại để l... thằng khun xấu mặt

Con dại để l... thằng khôn xấu mặt.

289. Nói trước bước khôông qua

Nói trước bước không qua.

290. Gạo lưng chum dệ bớt

Gạo lưng chum dễ bớt. 

291. Một mất mười ngờ

Một mất mười ngờ.

292. Mồm hả như tráo tráo

Miệng há như chim sáo.

293. Đói trục cúi phải bò

Đói đầu gối phải bò.

294. Mặt xenh nenh vàng

Mặt xanh nanh vàng. 

295. Thằng chết cại thằng đi chôn

Thằng chết cãi thằng đi chôn. 

296. Ngài như ga loọc ba nác

Người như gà luộc ba nước.

297. Việc nhà thì nhác việc chú bác thì siêng

Việc nhà thì lười biếng, việc người khác thì siêng.

298. Lòng tru cụng như dạ bò

Lòng trâu cũng như dạ bò.

299. Khun con hơn khun của

Khôn con hơn khôn của.

300. Lăng xăng như thằng mới đến

Lăng xăng như thằng mới đến.

Còn rất nhiều câu thành ngữ địa phương Hà Tĩnh Nghệ An khác mà Nghệ ngữ sẽ tiếp tục cập nhật trong các bài viết sau. Nghệ ngữ cũng hy vọng nhận được các góp ý để bài viết hoàn thiện hơn. Mọi chi tiết mong bạn đọc gửi về email toiyeunghengu@gmail.com hoặc Fanpage Tiếng Nghệ nhé.