Từ điển tiếng Nghệ Tĩnh vần E - G - H - I - K - L - M - N

Tiếng Nghệ Tĩnh

Từ ghép/từ đồng nghĩa

Tiếng phổ thông

Giải nghĩa / thành ngữ / tục ngữ/ ca dao liên quan

VẦN E

Enh

anh

Cu ênh / nhiêu ênh

thằng cu anh

ênh cu

nghĩa như ả chắt, ả cháu

ênh cu Tuệ = anh Tuệ, ênh nhiêu Hoan = anh Hoan

Ẻ

ỉa

Chưa hoọc bắt chuột đạ hoọc ẻ bếp

Éch

ách cày

Éch trửa đàng quàng vô cổ

VẦN G

Ga

con gà

Răng chưa sang nhởi nhà choa
Bà o đạ nhốt con ga troong truồng (Ng.Bùi Vợi)

Gại

khải

gãi ngứa

Khải/gại nhằm lộ ngá = gãi đúng chỗ ngứa

Gắt

Gắt ló

gặt lúa

Gấy

vợ

Anh về cứ việc rèo bò
Râu tóc chưa đủ chưa ra trò gấy nhông

Ghin

gưn

gần

Giôống

giống

Giự

giữ

Đánh giặc giự vua, làm mùa giự giôống

Gọ

biến âm của gõ 

gọ cửa = gõ cửa

Gộ

gỗ

Gộ chợ Mọ, bò chợ Si

Gộc

cộc / Côộc cơn

gốc cây

Ngồi dới côộc cơn = ngồi dưới gốc cây

Gờng

gầng / gưng

gừng

Cay như khỉ ăn gưng

Gức

gấc

Ăn mày còn đòi xôi gức

Gụ

con gấu

Cười như gụ say mật ong

VẦN H

Hại

biến âm của hãi

Hạm

biến âm của hãm

Hấn

hắn

Hẩng

trời hẩng

trời hửng nắng

Hẻn

cá trê

Hoe

con đầu lòng

enh Hoe Bân = anh cả Bân; ả Hoe Nhiễu = Chị cả Nhiễu

Hói

đoạn sông cụt

Hớng

hấng

hứng

Hoọc

học

Hụ

biến âm của hũ

Hui

thui

thịt bò hui = thịt bò thui

Hun

hôn

VẦN I

Ì

ừ

nhít ì, nhì mần thinh

Ỉu

bị ẩm không còn dòn

bénh tráng ỉu hết rồi

VẦN K

Kè

tro kè

Một giống cọ rách lá

Thịt chó chợ Bè, tro kè làng Đông

Khái

con hổ

Khải

gại

gãi

Khải nhằm lộ ngá = khải đúng chỗ ngứa

Kháp

kháp mặt

gặp mặt

Kháp nhau giữa đêm rằm hát hội, chiếc nón ba tầm trao gửi làm tin

Khạp

thùng gỗ lớn dùng đựng nước mưa, đựng mật mía, hoặc muối nước mắm

Khảy

Khảy đờn

gãy đàn

Khén

được phơi khô dòn thơm mùi nắng

khoai khén, lúa khén

Khỏ

khỏ trốc / trọi

cốc vào đầu

Khở

khở ra

gỡ, bóc ra

Khoóc

khóc

Khoông cho mần thầy thi khoóc, cho mần thầy thì đoọc nỏ ra

Khót

vót, gọt

khót nan, đan phên =  vót nan, đan liếp

Khu

đít, mông

Da đen khu đỏ lắm ló nhiều tiền
Da trắng khu trắng chỉ phiền vợ con

Khu đọi

trôn bát

Khu mấn

đụp váy

Khu ẻ

lỗ đít

Khun

khôn

Hết khun đùn dại

Kít

cứt

Chó khun tha kít ra bại,cho dại tha kít về nhà

VẦN L

Lả

lửa

lả đỏ rưng còn bưng rơm đến

Lặc lè

khuỷu chân

Lại

lưỡi

Chó le lại, ngài vại vưng (kinh nghiệm dân gian)

Lắt

lặt

nhặt

Dao vàng lắt rọt tằm rơi
Không đau không xót bằng lời em than

lắt rau

nhặt rau

giò lắt

nhặt những miếng thịt ngon nhất để làm giò lụa - một loại giò lụa đặc biệt của TP Hà Tĩnh

lặt

thiến heo, thiến chó…

dốt như me lặt

Lảy

trảy, tảy

hái quả

Lẩy

mần lẩy

làm dỗi, làm hờn

hấn mần lẩy rồi = nó dỗi rồi

Lể

nhễ (gai)

lệ

lễ

mần lệ, cúng lệ

Liện

vịm

liễn để muối cà, muối mắm

Ló

lúa

Ló lổ thanh minh rung rinh cả xạ
Ló lổ lập hạ buồn bạ cả làng

Lộ

lỗ, chỗ

lộ nớ

chỗ đó

lộ khu

lỗ đít

Lốm

nhét cá miếng to vào mồm

nót lống/ nót lốm/ nót trướn

nuốt chửng, nuốt lống

Lòn

gạo lòn/bắp lòn

ngô/gạo tẻ

Lót lét

rón rén

lót lét như thằn lằn mồng năm

loọc

luộc

loong

long

loỏng

lỏng lẻo

Lôông

lông cơn/lôông cơn

trồng cây

Kê chớ lôông già, cà chớ lôông non

Lôổng

lổng/ trộng/trôộng

lủng

Lưa

còn

rưng lưa/ nưng lưa

đang còn

nỏ lưa chi nựa

chẳng còn gì cả

Luồi

trào

sào tre chống thuyền

Lút

nác lút

nước ngập, nước lụt 

VẦN M

Mấn

váy

Khố ba quấn, mấn ba xoay
Nhớ cẩn thận đừng sai
Kẻo mua cười cho thiên hạ
(vè cố Thiệm)

Mần

làm

Mần rể chớ nấu thịt tru, mần du chớ rang cơm nguội

Mạn

mượn

Mẳn

nhỏ, hạt đầu mày

ga cồ ăn tấm mẳn biết khi mô đầy diều

Mạo

Miều

cái mũ

Thằng phi công lọng khọng, cút cả mạo lẫn miều (vè thần sấm mỹ)

Me

con bê

Mệ

mẹ

Méch

mách

Mén

nhỏ

dam mén

cua đồng nhỏ mới nở

chí mén

con chấy con

Mên

phên, liếp đan bằng nứa

Ménh

méng/ mánh

miếng

Mẹnh

mẹng

miệng

nhịn mẹnh đại khách= nhịn miệng đãi khách

Mi

mày

Mít

trơn mít

trơn bóng

chối trơn mít

chối bay chối biến

Chối trơn mít như chó liếm kit lá tre

Mô

đâu

Đi mô mà vội mà vàng

Mồ

nào

Có trù cho mánh bạn mồ
Gọi rằng tình nghịa khi mô đến dừ

Mọi

con muỗi

Mọm

biến âm của mõm

Mống

mầm hạt

mống

nảy mống/ nảy môống/ nit môống

nảy mầm hạt

Mờng

mầng

mừng

Mờng như cha chết sôống lại

Mự

mợ

Mụ gia

mẹ chồng

Thương chồng phải khóc mụ gia
Ngẫm tui với mụ nỏ bà con chi

Mui

môi

Chim ri, ga rú chớ nuôi
Trai lông bụng, gấy thâm mui thì đừng

Mun

tro bếp

Mùng

màn

Mủng

dụng cụ đong, đo lường trong nhân, một mủng bằng khoảng 2/5kg lúa

Ôông xúc một mủng độ
Mụ xúc một mủng khoai
Nấu lên một nồi hai
Hai ôông mụ ngồi nhai...(vè ô lục soạn)

Mươn

bàn ăn cơm loại nhỏ, thấp, làm bằng tre rất phổ biến ở Xứ Nghệ

Mụt

mụn nhọt

VẦN N

Ná

nứa

Ná chẻ thì chìm, lim chẻ thì nổi

Nác

nước

Chết thì chúc thực điểm trà
Sôống thi xin đọi nác cà nỏ cho

Nạm

biến âm của nắm

Thiếp đưa chàng một nạm ngô rang
Đúc nơi mô mà mọc, thiếp xin sang theo hầu

Nân

béo núc ních

béo nân đầu nân đuôi

Náng

nướng

náng khoai, náng sắn…

Náng

cái bắp cày

Nậy

lớn

Không có tru lấy bò mần nậy

Nê

đầy bụng khó tiêu

néch

nách

Ngá

ngứa

Ngài

người

Mội ngài một đều dợ lều mà đi

Ngái

xa

Ngái thì thương, ghin thì thường

Ngận

con chồn hương

Ngánh

trông mong

ra ngọ ngánh thử mẹ về chưa

Ngành

chành / chánh

cành cây

Ngảnh

ngoảnh

Ngay

ngày

Hơn một ngay, hay một đều

Ngầy

ngấy (ăn)

Nghẹch

ngạch/ nghéch

ngách, ngóc ngách

Nghị

biến âm của nghĩ

Ngần đi nghị lại

Nghỉn

một nghỉn

một hơi

nghỉn

Đen nghỉn

đen xỉn

Nghit

chết nghit

chết ngất

Nghit

nghít (rau)

ngắt, hái (rau)

Ngó

trông, nhìn

Ngò

rau mùi

Ngọ

biến âm của ngõ

Lạc đàng bắt đuôi chó, lạc ngọ bắt đuôi tru

Ngọi

đừng ngọi / đừng moọng

đừng hòng

Ngong

trông, nhìn

Anh về em những ngong theo
Ngong trương truông rậm, ngong đèo đèo cao

Ngốt

ngột ngạt

ngốt quá = ngột ngạt quá

Nhác

lười

nhác trượn rọt = lười ưỡn thây

Nham

món nộm làm bằng củ chuối hột

Nhẳng

nhang nhang

cao gầy khẳng khiu

Nhe

nhắm (cho trúng)

Nhe

nha

nhé

Ra về em dặn thiệt nha,
Mai răng cụng lại sang nhà em chơi

Nhít

nhứt

nhất

Nhợ

nhạ

nhựa, mủ cây

Nhởi

chơi

nỏ nhởi

không chơi

choa nỏ sèm nhởi với mi nựa = chúng tao không thèm chơi với mày nữa

Nhông

nhôông

chồng

Gấu cộ dệ nấu, nhông xấu dệ sai

Nhớp

bẩn

nhớp như hủi

Nhủ

bảo, khuyên

Anh cứ nhủ rằng em không thương

Nhui

nhúi

dúi cho ai đó ngã dúi xuống

bổ nhúi

ngã nhào về phía trước

Nhút

Một loại dưa muối nguyên liệu chính chủ yếu làm bằng quả mít

Đừng khinh dưa nhút tương cà
Tuy không lịch sự nhưng mà sạch trong

Ni

này

cấy ni

cái này

chộ ni / lộ ni

chỗ này

Nì

nời / nầy

này

đây nì / đây nời

đây này

Nia

nong nhỏ

Niêu trách

niêu tréch

niêu đất

Nit

nứt

ruộng đồng khô nit nẻ

Nỏ

không

Nớ

ấy, đó

bên nớ

bên ấy

cấy nớ

cái đó

Nờ

nà / tề

à, kìa

đó nờ / đó tề / đó nà

đó kìa

Rứa nờ/ rứa tề

vậy kìa

Rứa đó o nờ

vậy đấy cô à

Nom

dòm

nhìn

O tê nom rành sọi = cô kia nhìn xinh quá

Nồm

cơn gió khô nóng thổi từ hướng núi

Trưa hè bên chiếc vọng đưa
Mẹ ru con ngủ giựa trưa nắng nồm

noóc

noóc nhà

nóc nhà

Nhà cao lôộng noóc,
ló thoóc thì khôông
Anh em thì đôông
Mà ngồi nhịn đói (đố là gì?)

Nôốc

nốc

thuyền nan

Nôống

nống

nong lớn

Nớng

nựng con

Nót

nuốt

Mía ngọt nót cả cụm

Nu

củ nâu nhuộm vải

Nư

khóc kiểu ăn vạ

Nực

sốt

nóng bức

Nực

bệnh nực

bệnh hen suyễn

Nức

nấc cụt

Nuộc lạt

múi lạt buộc