Từ điển tiếng Nghệ An Hà Tĩnh vần A - B- C - D

Tiếng Nghệ Tĩnh

Từ ghép/từ đồng nghĩa

Tiếng phổ thông

Giải nghĩa / thành ngữ / tục ngữ/ ca dao liên quan

VẦN A

Ả

Chị

Ả em du nhu bù nước đấy = chị em dâu như bầu nước tiểu

Chắt ả

Chị lớn

chắt ả/chắt em = gái lớn, gái bé

Ả chắt

chỉ người đàn bà

Ở Nghệ Tĩnh xưa, khi con gái sinh ra, mà  trong nhà đang có cụ còn sống thì được gọi là chắt ả, chắt em, nếu chỉ có ông bà thì gọi là cháu ả, cháu em. Cũng như tên thường gọi ở nhà của các bé bây giờ. Quen mồm khi lớn lên dân làng vẫn cứ gọi là ả chắt, ả cháu , ví dụ như ả chắt Duệ, ả cháu Nhương...

Ác

Ác xắc, ác là, xắc xắc,ắc xắc

con quạ

Ác tắm thì dợ, tráo trợ tắm thì mưa

Ầy

ày

ừ (đồng ý)

Ầy hẹ = ừ nhỉ

VẦN B

Bả nhả

bà nhả / cả nhả

cả mớ/ nhiều 

rưng lưa cả bà nhả= đang còn cả mớ

Bà trắp

Cà trắp

ba trợn

bà trắp bà trểnh= ba trợn ba trạo

Bậm

bụ bẫm, to mập

Mía trên nương mùa ni cơn mô cũng bậm

Bạo

tợn

mạnh khỏe

Hèn tru hơn bạo bò = Hèn trâu hơn mạnh bò

Bấp

vấp suýt té

Báp ló

ló báp

bắp ngô

Ai về làng Vọt mà coi
Tháng hai đạ phải cạp cồi ló ngô

Bàu

đầm, hồ nước tự nhiên tạo thành từ đoạn sông cụt 

Cá rô bàu Nón kho với tương Nam Đàn

Bâu

túi áo, túi quần

Bay

bây, bọn bay, bọn bây

chúng mày

Bạy

nạy

cạy, bẩy, lật lên

bạy hòn đá lên= bẩy hòn đá lên

Be

hiêu, hươu

chai 1/4 lít

Rượu ngon chẳng quản be sành
Áo rách khéo và hơn lành vống may

Bénh

bánh

Bénh đúc, bénh độ ai chộ cụng sèm
Nhông hay đánh em cụng vì đúc độ

bénh mướt

bánh cuốn

Bẹo

véo

bẹo vào má em bé

Bit

bứt, cắt

bit tóc

bứt tóc

bit toóc

cắt rạ

Mẹ bít toóc trửa nương
Ả rèo tru troong rú

Bíu

bấu víu, níu

Chường ơi đừng bíu áo em
Nữa mà trưa chuyến chợ Nghèn em ra

Bổ

té, ngã

Bổ cấy đệt = ngã đánh uỳnh

Bối 

bối tóc

búi tóc

Bơng

bâng, rinh

bưng

Bộng

bôộng

cái lỗ

Mồ cha nỏ khoóc, khoóc bôộng mối

Boóc

bóc vỏ

Bôốc

bốc, vốc

Bôốc cho ăn mày nạm xôi

Bót

bàn chải đánh răng

Bu

bâu

Ròi bu kiến đút = ruồi bâu kiến đốt

Bù

quả bầu

Khoai chợ Lù, bù chợ Huyện

bù gáo, bù eo

quả bầu có hình hồ lô

bù sao

quả bầu dài đốm sao

bù rợ

bí đỏ

nồi bù

nồi đất lờn hình quả bầu

Bửa

bổ

bửa củi = bổ củi

Bựa

bữa

bựa mai

bữa mai

bựa trưa

bữa trưa

Bựt

bật tung, bật đứt

VẦN C

Cà kiu

một loại cà nhỏ tự mọc gần giống như cà chua bi

Nồi dấm mà nấu cà kiu
Anh ăn mát ruột chín chìu em thương

Cại

cãi

Cắm

cắn

Cẳm rẳm như chó cắm = cằn nhằn như chó cắn

mọi cắm

muỗi cắn

Cắn

đục

Cắn trong giữ giá như vàng
Răng đen, má đỏ đợi chàng đầu xanh

Cạu

rổ con

Cấy

cái

cấy nớ = cái đó

cấy chi rứa

cái gì thế

Cảy

sưng

Bị xán cảy trốc = bị ném u đầu

Cenh

canh

cenh độ =canh đỗ

Chạc

dây

Tru đit chạc mụi = trâu đứt dây thừng

khoai chạc

rễ cái khoai lang

khi thu hoạch, củ lớn được nhặt riêng, trong đống rễ còn lại có những củ đèo rèo như ngón tay cái gọi là khoai chạc. Khi bình thường thì khoai chạc để nuôi heo, nhưng năm đói 45 thì khoai chạc cũng là cứu cánh giúp nhân dân qua cơn hoạn nạn

Chánh

chành, ngành

cành cây

Đố anh cơn chi không chánh không ngành

Chẹ

sợi vải tơ dăng lên khung dệt, mỗi dằng có nhiều tấm gọi là chẹ

Chi

gì

Ghi cụng hay, lưa tỉ ớt cay cụng nghiện

Chin

chân

Chỉn

chỉ

Đôi ta như chỉn xe tư

Chọ

chõ xôi

Chọ hỏ

ngồi chọ hỏ / chò hỏ

ngồi chôm hổm

Mụ thì ngồi chọ hỏ xéo khoai

Chóe

cái chum con

Chôổng

chổng

Chôổng môông / chôổng khu = chổng mông

Chủi

chổi

chủi trện / chủi đót

chổi quét sân / chổi quét nhà

Chủi trện: hay còn gọi là chủi rènh, làm bằng cây rành rành trên núi, loại cầy thường dùng cất lấy tinh dầu nóng, dùng để quét sân

Chủi đót: Làm bằng cây đót dùng để quét nhà

Cố

cụ

cố tổ = cụ tổ

Cổ

củ

cổ khoai = củ khoai

Cộ

cũ

Ăn cơm mới nói chuyện cộ

gấu cộ

gạo cũ

Gấu cộ dệ nấu, nhông xấu dệ sai

bạn cộ

bạn cũ

Cộ 

cỗ

cộ xôi = cỗ xôi

Cổi

cởi

Hai ướt một ráo, cổi áo mà ăn

Cợi

cưỡi

Cơn

cây

Cơn Da ba nhánh chín chồi
Ai về Kẻ Bấn ăn xôi thì về

Cơng

câng

biến âm của cưng

Côộc

gộc, côộc cơn

gốc cây

Nói côộc tre, nhe côộc hóp

Cụ

cậu

ở Nghệ Tĩnh anh trai và em trai của mẹ đều gọi là cụ (hoặc cậu)

Cức

tức

Cức đấm ức mà chịu

Cức đạ gớm

tức thế chứ

Cùn

mòn vẹt

chủi cùn, dao cùn…

Cươi

sân

Hai con ga cọng chắc ra ngoài cươi bổ cấy đệt

Cưởi

sương đêm

Anh thương em nỏ nói khi đầu
Bây dừ cưởi bá ngành dâu đi rồi

VẦN D

Dắc

dắt

mẹ dắc con tới trường

Đài

gàu múc nước

Đài địu

gàu múc nước bằng cao su

Khau

gàu múc nước bằng mo cau

nát

gàu dai

Chọng chợ Gát, nát chợ Lối

Dam

cua đồng

nhét cá lòi dam

nác dam

nước mắm muôi bằng cua đồng

Dắm

dặm, trồng chen thêm vào, tra hạt vào lỗ

dắm ló = cấy dặm; dắm khoai = trồng khoai

Đàng

đường

Ra về đàng rẹ phân đôi,
Gánh anh anh ghánh, gánh tôi tôi gồng

đàng cái quan / đàng quan

đường quốc lộ

Mời anh về Hà Tịnh, đi ngược đàng cái quan…

Dắt

con hến con

Đi ngang về tắt,nỏ mô bằng nác dắt Kẻ Hạ

nác dắt

nước luộc hến

Đạy

đãy gai

túi xách học trò bện bằng sợi đay

Dẹ

chỗ đất bị nén xuống

mưa to dẹ hết đất phải cày lại

Dên

rau dên

rau dền

Đền ôông

đền bà

đàn ông, đàn bà

Đị

đĩ

Khéo vẹ cho đị xăn mấn

Đit

đứt

bit đit = bứt đứt

Địu

cao su

chạc địu = giây cao su; đài địu = gàu cao su

Dợ

ráo tạnh

Mong trời dợ mau khô, muốn trời đừng mưa mãi

Dợ

tháo dỡ

Không chịu trả nợ, tau đến dợ nhà cho mi coi

Dới

biến âm của dưới

Độ

đỗ, đậu

Đợ

biến âm của đỡ

Đọa

mệt nhọc hết sức

(chỉ vùng Kỳ Anh và Quảng Bình mới dùng từ đọa)

Đọi

bát ăn cơm

miền Nam gọi là chén ăn cơm

Đôồng

đồng

Đi ngang Đôồng ló rì rào
Hỏi o, con cấy nhà nao sọi hè

Du

con dâu

Con du vô nhà, mụ gia ra ngọ

Dú

dấm, ủ cho quả chín

dú chuối, dú hồng

Dui

dùi, khoan

Dừ

bây dừ

bây giờ

Mình em như giấy trắng cả tờ
Bây dừ có vết ai vơ mà tình.

Đụa

biến âm của đũa

Đôi ta như đụa trửa mâm
Không ăn cũng cầm cho thỏa lòng nhau

Dún

rún, lộ rún

rốn

Dút

biến âm của dốt

Đút

biến âm của đốt

Oong đút cảy trán = ong đốt sưng trán

Dựt

giật