Bảng từ điển tiếng Nghệ An Hà Tĩnh: vần O - P - Q - R - S - T - U - V - X - Y

Tiếng Nghệ Tĩnh

Từ ghép/từ đồng nghĩa

Tiếng phổ thông

Giải nghĩa / thành ngữ / tục ngữ/
thơ ca hò vè liên quan

VẦN O

O

cô

mụ o = bà cô

O hướu

con tu hú

Oong

ong

Trêu oong oong cắn, trêu tắn tắn đòi

Ôông

ông

Ồng ộng

ôồng ôộng

nước trút ào ào

Mây kéo xuống bể thì nắng chang chang
Mây kéo lên ngàn thì mưa ồng ộng

Óp

hột óp

hạt lép

Ót

gáy

Oi

giỏ hom đan bằng tre thường đeo bên hông để đựng cá của người đánh dậm

VẦN P

Phại

phải

Phầng

Phầng phầng / phờng phờng

mặt phừng phừng

Phắt

cóp nhặt

đi phắt củi = đi góp cành khô làm củi

Phên

vách nứa, liếp nứa

Đừng đập phên xoi mọt
Đừng vạch là tìm sâu

Phéch

béch

vạch

phéch vụ cho con bú + vạch vú cho con bú

Phit

phứt, vặt, nhổ (lông)

phit cô vịt

vặt cổ vịt

phit cỏ / bit cỏ

cắt cỏ

Phô

nói

Cho anh đem trù sang phô với mẹ thầy nhà em

Phót

phót qua

nhảy qua

Phúng

lục phúng

ăn vụng

Đói lục phúng, túng mần càn

VẦN Q

Quỳn

cấy cùn / cấy quừn

cái quần

Cái quỳn rồi cái áo, chiếu chăn ướt đằm đằm…(Phụ tử tình thâm - dặm xẩm)

Quyn nớ

quưn nớ / cun nớ

quân đó, bọn đó, chúng nó

Quyt

quứt

quất (roi)

Tau quyt cho mấy roi = tao quất cho mấy roi

VẦN R

Rạ

dao rựa

Anh nói với em như rìu chém đá
Như rạ chém đất, như mật rót lộ tai

Rặc

cạn rặc

cạn khô

Rặt rặt

chim sẻ

Ram

nem rán

Ràn

Truồng

chuồng (bò)

Răng

rưng

sao

răng trước thì mự nói mự thương

răng rứa? / rưng rứa

sao vậy?

Rào

con rạch / sông con

Rầy

xấu hổ

Rẹ

trẹ

rẽ 

rẹ trái / rẹ phải

Rèo

rèo tru, rèo bò

chăn trâu

rèo tru troong rú  = chăn trâu trong núi

Rếp

con rệp

Ri

thế này

như ri

như thế này

Ri

rừng

Mô rú mô ri mô nỏ chộ
Mô rào mô bể chộ mô mồ

Rinh

bơng/bâng

khênh

Rớ

giống như cái vó, nhưng nhỏ, dùng để cất tép

Rờ

sờ mó

Rờ rờ

rờ rờ rận rận

nói xằng bậy

nói rờ rờ rận rận chi rứa mi? = nói xăng bậy gì thế mày

Rộc

rục / đìa

vũng nước còn sót lại giữa cánh đồng khô hạn, hoặc bên bờ sông cạn

Ròi

ruồi

Ròi bu kiến đút

Rom

tóm

gầy ốm

Rọng

ruộng

Rọt

ruột

Gan Kẻ Sọt, rọt Kẻ Sừng

Rớt

rơi

Rú

núi

chè rú Mả, cá đồng Sâu
Đi mô xa ngái, nhớ lâu lâu lại về

Rụ

biến âm của rũ

nhoọc rụ = mệt rũ người

Rứa

thế

như rứa = như thế

Rựa

biến âm của rữa

Rum

màu đỏ tím

Rún

dún

rốn

Rưng lưa

nưng lưa

đang còn

Rược mợ

rửng mỡ

Rượng

dượng

VẦN S

Sạ

sạ lúa

gieo thẳng (lúa)

Sảo

rổ sảo, rổ sưa

rổ thưa cỡ lớn

Sáp

nến

Sây

sây trấy

sai quả, nhiều

Sây sim đại hạn, sây nhạn được mùa, sây cua thì lụt

Sắt

thắt

sắt rọt sắt gan = thắt ruột thắt gan

Sẹ

sẹ sẹ

khẽ, nhẹ nhàng

Sèm

biếm âm của thèm

sèm nhệ dại = thèm rõ dãi

Sẹch

sạch

đến vụ giêng hai ló troong bồ sẹch trơn

Sọi

dễ coi, dễ thương

Bao nhiêu ngài sọi thì lo
Đêm đêm lắm kẻ rình mò ước ao

Sôông

sông

Sôông su nác nậy khó đò

Su

sâu

Sưa

thưa

Cấy sưa thừa đất, cấy dày lúa chất đầy kho

Siu

thiu

Con gấy mà lấy cha dòng
Như nước mắm cốt chấm lòng lợn siu

VẦN T

Tắn

con tắn

con rắn

Ra đi gặp tắn mắc may
Ra về gặp tắn, nằm ngay chịu đòn

Tảng mai

sáng sớm

Tấp trộc

lễ bỏ trầu

Tau

tao

Tát

rát

Tát hơi phỏng cổ= rát hơi bỏng cổ

Tê

kia

Bựa tê/ tự tê

hôm kia, hôm nọ, hôm trước

Théch

nói théch/ nói séch

nói thách

Tau théch mi mà phót qua được mái nhà 

Thỉ

một thỉ

một tý, một chút

Thúi

thối

Tơi

áo tơi

tấm choàng đan bằng lá nón già để nông dân che nắng, che mưa khi đi làm đồng

Tóm

ròm

gầy

Tợn

bạo

khỏe mạnh

Toóc

gốc rạ

Tra

già

mờng như mụ tra được mấn mới

Trấm

đấy trấm

đái dầm

Đấy trấm đổ nhà dột

Trậm

biến âm của chậm

Thứ nhít vợ dại troong nhà
Thứ hai tru trậm, thứ ba rạ cùn

Trấn

con rận

trấn mấn

rận váy

béo như con trấn mấn

Trẩn

lẩn trốn

trẩn mất tang = lặn mất tăm

Trẩn

nện

đập (cho một trận)

Trẩn cho như đòn

Trành

trènh

sành

chum trènh, vại trènh…

Tráo

tráo trợ

chim sáo đen

Ác tắm thì dợ, tráo trợ tắm thì mưa

Trập

trập xuống

sập xuống, hạ xuống

Trắp vả

Bắp vế, bắp đùi

Trắt

lúa rang

Ngủ ngày quen mắt, ăn trắt quen mồm

Trặt

bó chặt

Tràu

cả quả, cá lóc

Trâu

biến âm của sâu

chỉ một vài vùng

Trày

biến âm của chày

Trây

bôi trét, vây bẩn lên

trây tra/ bây ba

dây dưa

Vài lời trọ trẹ trây tra

Trấy

trái cây

Trảy

rôm sảy

Trảy

tảy, lảy

hái (quả, lá…)

Trẹ

rẹ

rẽ

Trém

lém lỉnh

thằng cu trém hẹ = thằng bé lém lỉnh nhỉ

Trẻo

trẻo mép

khôn lanh, ma mãnh

Con du bà Ngọ, hấn trẻo đạ gớm = con dâu bà Ngọ nó ma mãnh khiếp lên được

Trẹo

biến âm của sẹo

Trết

trét

Trết

dếnh trết

dính bết

Trết

trát (xây nhà)

Triêng

đòn gánh

Trìm

chìm

canh trìm/canh gà

món xáo gà Nghệ Tĩnh

Trỉn

mùi hôi của thịt bò, thịt trâu, thịt dê…

Trịn

ngồi bệt

ngồi trịn khu một chộ = ngồi bệt đít một nơi

Tríu

Tríu chắc

níu kéo nhau

Tro

cây cọ

Thịt chó chợ Bè, tro kè làng Đông

Trọ

tiền đình

tra mốc trọ = già mốc tiền đình

Trộ

trộ  mưa

trận mưa, cơn mưa

May mô may, khéo mô khéo
Cơn cỏ héo gặp trộ mưa rào
Mối tình duyên hội ngộ,
Liễu với đào kháp nhau (ví PV)

Trộ nác

Dòng nước chảy do mưa tạo nên

Đó rách mà đó nỏ trôi
Đó còn ngáng trộ cho tôi phiền lòng

Troạng

thủng

Troạng

soạng

vụng về 

ăn nói soạng soạng như dùi cui chấm nác mắm

Trốc

trốôc 

đầu

Tro trôốc mà dại, nhỏ dái mà khun

Trộc

trôộc

chỗ lối đi mấp mô, nơi có dòng nước chảy tràn qua ngang đường đi, muốn qua phải nhảy qua mới đi tiếp được

phót qua cái trôộc = nhảy qua bờ mô mương nước

Troi

dòi

Trọi

cốc đầu

tau trọi cho một cấy rành đau = tao cốc cho một cái rõ đau

Trợi

biến âm của sợi

Trơi đời nhà mi

xấu hổ nhà mày

Trọm

hốc hác, trũng sâu mặt mày

nhìn trọm cả mặt rồi = mặt nhìn hốc hác trũng sâu rồi

Trổng

trổng hoác

trống hoác

Trớng

trấng

trứng (gà, chim…)

Troong

trong

troong nớ

trong đó

Trót

trót roi

quất roi

Trọt

troọt nác

giọt gianh

Trớt

được trớt chi mô

được đếch gì đâu

Trợt

trượt

trợt bổ ngả = trượt té ngửa

Tru

trâu

Tru ác thì tru dạc sừng

Trú

trấu

Trù

trù khôông

trầu không

Mặc ai chê, mặc ai dèm
Quảy trù đến nhởi mà đem em về

trự

trự tiền

đồng tiền

một trự = một đồng 

Trự 

chữ

Cậu bụng trự, nỏ bằng mự bụng lòng

Trùa

chùa

Trừa

chừa

Trừa tận tra

Trửa

giữa

Trửa con mắt mà bắt không ra

Trục cúi

trục gúi

đầu gối

Trục cúi đi mô, lặc lè theo đó

Trúm

truên

dụng cụ bắt lươn

Trún

mớm thức ăn cho con

Trùn

con giun đất

Trượn

ưỡn thây

nhác trượn rọt / nhác thượt rọt

lười ưỡn thây

Truông

cổng trời, cửa eo rừng

Truốt

tuốt

truốt lúa

tuốt lúa

truốt quỳn

xắn quần lên, cũng có nghĩa là tuột quần ra

Truột

tuột

truột chạc = tuột dây, tiếng lóng là hư chuyện hết rồi

Trụp

chụp

Trụt

tụt

Tùa

dồn lại một chỗ

Tùa trời một nạm

tùa trời một nạm

Dồn trời được một nắm, ý nói phét lác hét cỡ

Tui

tôi

Trước mự nói mự thương
Cau tui để sặn trên buồng
Trù tui dènh sặn ngoài nương
Chọng tui đục sặn troong buồng…

Túi

tối

Tùn

trùn

giun đất

Tướu

con khỉ

VẦN U

Ung

ung với mềnh

cậu với tớ

VẦN V

Vẹ

biến âm của vẽ

Khéo vẹ cho đị xăn mấn = kéo vẽ cho đĩ xắn váy

Véch

vách

Nhà có ngẹch, véch có lộ tai

Ven

vên

cái xẻng

Vên

con vên

con vắt

Vènh

vành

Vènh nón ba tầm trao gởi làm duyên

Vét

bét

con rận trâu, chó…

Voòng

vòng

Vôống

vống

vụng

Vôống đẹo khéo chựa= vụng đẽo khéo chữa

Vụ

vú

Vưa

vừa

Vưa một ménh lủm = vừa một miếng lốm

Vụng

vũng

Vưng 

hột vưng

hạt vừng

Chó le lại, ngài vại vưng (kinh nghiệm trồng vừng)

Vưng 

vâng (nói trệch âm)

VẦN X

Xạ

xã

hợp tác xạ

hợp tác xã

mặt xạ đòi

mặt xã đòi

Xăm

xăm / mòi

suối sâu/ khe cạn

Qua ba con xăm, bảy con mòi = qua ba suối sâu, bảy khe cạn

Xán

ném

xán cảy trốc = ném u đầu

Xáp 

kháp

gặp mặt

Kháp nhau giữa đêm rằm đám hội
Chiếc nón ba tầm trao gửi làm duyên

Xắt

cắt, thái

xắt chuối, xắt khoai

Xắt

giặt

xắt mấn = giặt váy

Xoong

soong

VẦN Y

Yêm

em

nhà yêm

em, chúng em

Yêng

anh